Haastrecht/Schiedam – Hoewel er de laatste dagen een krachtige noordenwind blaast, staan sinds vorige week 48 monumentale Nederlandse windmolens stil. Er blijken cruciale bouten los te zitten. Het waait wel, maar de molens draaien dus niet.
Het waait te hard voor oude molens
Ruim een maand geleden werden bij molens in Haastrecht en Schiedam twee gebroken bouten ontdekt in een roedeverbinding; een roede is het lange deel dat de basis vormt van de molenwiek. De bouten bleken niet opgewassen tegen de krachten die zij moeten weerstaan als de molen draait. En hoewel de roeden met achttien bouten op elkaar zijn gezet, wil niemand het risico lopen dat ze eraf vliegen. Daarom heeft de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed deze week, na overleg met de molenaars, de 48 molens met een dergelijke constructie geadviseerd voorlopig niet meer te draaien.
Die molens bestaan vaak al eeuwen
De genoemde verbinding, de zogenoemde flensverbinding, is een nieuwe constructie die pas sinds 2011 wordt toegepast. Voor die tijd werd het ‘gevlucht’ (het kruis met vier wieken) gemaakt van twee roeden: lange stalen balken die over elkaar heen kruizen. Aan één roede zaten dus twee tegenover elkaar gelegen wieken.
Zo’n stalen gevlucht gaat ongeveer 25 jaar mee, daarna is het te zwaar aangetast door de roest. Om de leefduur van de roeden te vergroten kwam de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed samen met molenbouwers op het idee om het staal te laten verzinken.
Het bleek technisch ondoenlijk een zinkbad van 30 meter lang te bouwen. Bovendien vreesden ingenieurs dat zeer lange roeden in een heet zinkbad krom zouden trekken. Daarom werd besloten om de roeden uit twee delen te maken en die na een zinkbad aan elkaar vast te zetten met bouten.
Op de tekentafel is dat een haalbare oplossing, maar in de praktijk werken blijkbaar toch grotere krachten op de flensverbinding in dan de bouten aankunnen. En dat is slecht nieuws voor 48 van de 1.200 Nederlandse molens die in de afgelopen zes jaar een verzinkt gevlucht aangemeten hebben gekregen.
Is er een oplossing voor dit probleem?
Zeker, maar bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed durven ze nog niet te voorspellen hoe die eruit komt te zien. Beleidsmedewerker Robert Berkovits zegt dat de dienst samen met experts ‘twee oplossingsrichtingen’ onderzoekt: ‘Of er moeten geheel nieuwe roeden komen, die weer uit één stuk zijn gemaakt. Of we komen met een technische oplossing om de twee verzinkte delen wel helemaal veilig aan elkaar te zetten.’ Op 13 en 14 mei zijn de Nationale Molendagen. Vóór dat weekeinde wil de dienst een oplossing presenteren.
Wie draait er op voor de kosten?
Een nieuw gevlucht (het geheel van alle vier de wieken) kost tussen de 50 en 75 duizend euro, stelt de vereniging De Hollandsche Molen. Een versteviging van de flensverbinding kan een stuk goedkoper uitvallen.
Aangezien de meeste molens alleen nog draaien dankzij vrijwilligers en subsidies, leggen de meeste molenbezitters niet zomaar tienduizenden euro’s neer. Bij de Rijksdienst zijn ze met die kostenvraag nog niet bezig. Berkovits: ‘Maar ik kan wel zeggen dat we ons niet alleen technisch maar ook moreel bij dit probleem betrokken voelen.’
De schade beperkt zich overigens niet alleen tot de kosten voor de wieken. Van de 48 molens worden sommige min of meer commercieel uitgebaat. De Hoop in Zierikzee, bijvoorbeeld. Teun van der Bok huurt deze molen van de gemeente. Dagelijks gooit hij nog koren tussen de molenstenen. ‘Gelukkig hebben wij onlangs 15 duizend euro geïnvesteerd in een elektrische motor waarmee we onze stenen ook kunnen laten draaien, dus het bedrijf valt niet helemaal stil. Maar de elektriciteitsrekening tikt wel door.’
Toch zijn die financiën niet Van der Boks grootste zorg. ‘Molenaar zijn is een constante strijd om die molen maar te kunnen laten draaien. Daar doe je het allemaal voor en die liefde is nu voorlopig geblokkeerd.’ Het steekt als het zulk ‘prachtig maalweer’ is als nu, zegt de molenaar. En hij vreest dat het nog wel even kan duren voordat het ‘kluwentje van technische en juridische problemen’ achter de ontwerpfout is ontward. ‘Je kent het gezegde over de ambtelijke molens.’
